ሪህ(ጋዉት) የሚባለዉ ህመም በደም ዉስጥ የዩሪክ አሲድ መጠን በከፍተኛ ደረጃ ጨምሮ ዩሬት ክሪስታልስ በመገጣጠሚያ አካባቢዎች እንዲጠራቀም በማድረግ መገጣጠሚያዎቹ ላይ ህመም እንዲከሰት የሚያደርግ የህመም አይነት ነዉ፡፡

ስለሆነም ለሪህ ህመም የሚስማማዉን የአመጋገብ ዘዴዎችን መከተል በደም ዉስጥ የዩሪክ አሲድ መጠንን መቀነስ ያስችላል፡፡ ምግቦቹ ህመሙን ለማዳን ባይረዱም ህመሙ በተደጋጋሚ እንዳይከሰትና በህመሙ ምክንት የሚከሰተዉን የመገጣጠሚያ ላይ ጉዳት ለመቀነስ ይረዳል፡፡ በተጨማሪም ህመሙን እንዲሁም በደም ዉስጥ ያለዉን የዩሪክ አሲድ መጠን ለመቀነስ መድሃኒቶችን መዉሰድ ያስፈልጋል፡፡

የአመጋገቡ ዝርዝር፡   

በአጠቃላይ የአመጋገብ መርሆዉ ከተመጣጠ አመጋገብ ስርዓት ጋር የሚመሳሰል ነዉ፡፡

• ክብደት መቀነስ፡- ክብደትዎ ሲጨምር የሪህ ህመም ተጋላጭነትዎን የሚጨምር ሲሆን ክብደትዎን መቀነስ ግን ለሪህ ህመም ተጋላጭነትዎ እንዲቀንስ ይረዳል፡፡
• ኮምፕሌክስ ካርቦሃይድሬትስ/ኃይል ሰጪ ምግቦቸ፡- አታክልት፣ ፍራፍሬና ጥራጥሬ ምግቦችን ማዘዉተር፡፡ እንደ ነጭ ዳቦ፣ኬክ፣ ከረሜላ ፣ ስኳርነት ያላቸዉን መጠጦችን/ፈሳሾችን መተዉ/አለመመገብ ይመከራል፡፡
• ዉሃ፡- በቀን ዉስጥዉሃን አብዝቶ መጠጣት ለሪህ ህመም መቀነስ ጋር ተያያዥነት አለዉ፡፡ ስለሆነም በቀን ዉስጥ ከ8 እስከ 16  ብርጭቆ ፈሳሽ  እንዲጠጡ ከዚያ ዉስጥ ግማሹ ዉሃ ቢሆን ይመከራል፡፡
• ስብ፡- ስብነት/ ጮማነት የበዛበት የእንስሳትም ይሁን የዶሮ እንዲሁም የወተተት ተዋፅኦዎችን አለመመገብ/መቀነስ ያስፈልጋል፡፡
• ፕሮቲን፡- ከቀይ ስጋ፣ አሳና ከወተት ተዋፅኦ የሚገኘዉን የፕሮቲን መጠን መጥኖ መመገብ (ከ113 እስከ 170 ግራም)፡፡ የሚመገቡት ምግብ ዉስጥ የስብነት ይዘታቸዉ አነስተኛ ወይም ምንም የሌላቸዉ እርጎ ወይም የስብነት መጠኑ የቀነሱ መተቶች/ skim milk/መጠቀም፡፡

ለተወሰኑ ምግቦች ወይም ምግብ ዉስጥ ለሚጨመሩ ነገሮች የሚመከሩ

• ከፍተኛ ፕዩሪን ያላቸዉ አታክልቶች/ High-purine vegetables:- ጥናቶች እንዳረጋገጡት ከፍተኛ ፕዩሪን ያላቸዉ እንደ ቆስጣ፣የአበባ ጎመንና መሽሩም ያሉ ምግቦችን መመገብ የሪህ ህመም ተጋላጭነትንና መከሰትን አይጨምሩም/አያመጡም ፡፡ በተጨማሪም ባቄላ ወይም የአበባ እህሎች መካከለኛ የፒዩሪን መጠን ግን ጥሩ የፕሮቲን ምንጮች ስለሆኑ መመገብ ይችላሉ፡፡
• ከአካላት/ኦርጋን ወይም ግላንዲዉላር ስጋ/፡- ከፍተኛ ፕዩሪን ያላቸዉና የደምን የዩሪክ አሲድ መጠን የሚጨምሩ እንደ ጉበት፣ኩላሊት፣ጣፊያና የበግ አንጎል የመሳሰሉ ምግቦችን ያለመመገብ
• መጠጥ/አልኮሆል፡- አልኮሆል የዩሪክ አሲድ መመረትን ይጨምራል፤የሰዉነትን የፈሳሽ ምጣኔን ያዛባል፡፡ ስለሆነም አልኮሆል ያለመጠጣት፡፡ ለምሳሌ ቢራ ለሪህ ህመም በተደጋጋሚ መከሰት ምክንት ሊሆን ይችላል፡፡
• ቡና፡- አንዳንድ ጥናቶች እንዳሳዩት ቡናን በመጠኑ መጠጣት የሪህ ህመም ተጋላጭነትን እንደሚቀንስ ያሳያል፡፡ ነገር ግን ቡና ሲጠጡ ከሌሎች ህመሞች ጋር ያለዉን ሁኔታ አመዘዝነዉ መሆን አለበት
• የተወሰኑ የባህር ምግቦች፡- እንደ ሰርዲንና ቱና ያሉ ምግቦችን ያለመመገብ
• ፕሪም፡- ፕሪም መመገብ ለሪህ ህመም ተጋላጭነትዎን እንደሚቀንሱ መረጃዎች ያመለክታሉ፡፡

ጤናማ እርግዝና፡-

ነፍሰጡር መሆንዎን ሲያዉቁ ስለእርግዝናዎ በየሳምንቱ እቅድ ማዉጣት ሊጀምሩ ይችላሉ፡፡ከእርግዝናዎ ጋር ተያያዥነት ያላቸዉ ምን አይነት ምግብ መዉሰድ እንዳለብዎና እንደሌለብዎ፣ስለየአካል እንቅስቃሴና የግብረስጋ ግንኙነትም ሆነ ሌሎች መሰረታዊ የሆኑ ነገሮችን ማወቅ ያስፈልጋል፡፡

የመጀመሪያዉ የእርግዝና ክፍለ ጊዜ (First trimester) ፡-

ይህ የመጀመሪያዎቹን 14 ሳምንታት የእርግዝና ወቅቶች የያዘ ሲሆን በእርስዎና በፅንሱ ላይ ፈጣን የሆኑ ለዉጦች የሚታዩበት ወቅት ነዉ፡፡በዚህ ጊዜ

• በእርስዎ ላይ፡- የጡት ላይ ህመም፣ድካም፤ ማቅለሽለሽ ያሉ አካላዊ ለዉጦችና ከደስታ እስከ መጨናነቅ ሊደርሱ የሚችሉ የስሜት መለዋወጦች ሊታዩ ይችላሉ፡፡

• በፅንሱ ላይ፡- ይህ ክፈለ ጊዜ ፅንሱ በፍጥነት የሚያድግበትና የሚጎለብትበት ወቅት ነዉ፡፡የፅንሱ አእምሮ፣ህብለሰረሰርና ሌሎች አካላቶች ይፈጠራሉ፤ እንዲሁም የፅንሱ ልብ መምታት ትጀምራለች፡፡

ስለሆነም በመጀመሪያዉ የእርግዝና ክፍለጊዜዎ የቅድመወሊድ ክትትል ለመጀመር የህክምና ባለሙያዎ ጋር መሄድ ይገባዎታል፡፡ በክትትልዎ ወቅት ምን ነገሮችን በዚህ ወቅትና ለወደፊቱ መተግበር እንደሚገባዎ ለመረዳት ይረዳዎታል፡፡

ሁለተኛዉ የእርግዝና ክፍለጊዜ፡-

ይህ ከ14ኛዉ እስከ 28ኛዉ ሳምንት ያለዉ የእርግዝናዎ ወቅት ሲሆን በዚህ ጊዜ ከመጀመሪያዉ የእርግዝና ክፍለጊዜ ይልቅ መልካም ጤንነት ስለሚሰማዎ እርግዝናዎን የሚያጣጥሙበት ወቅት ነዉ፡፡

• በእርስዎ ላይ የሚታይ፡-እርግዝናዎ በደንብ የሚያስታዉቅበት ጊዜ ሲሆን የጡት መጠን መጨመር የሆድ መግፋትና የቆዳ ላይ ለዉጦች የሚታዩበት ጊዜ ነዉ፡
፡
• በፅንሱ ላይ፡- 20ኛዉ ሳምንት የእርግዝናዎ እኩሌታ ሲሆን በዚህ የእርግዝና ክፍለጊዜ ፅንሱ መገለባበጥና መስማት ይችላል፡፡

ሶስተኛዉ የህክምና ክፍለጊዜ፡-

ይህ የመጨረሻዉ የህክምና ክፍለጊዜ ከ28ኛዉ እስከ 40ኛዉ ሳምንታት ድረስ ያለዉ ሲሆን ፈታኝ የሆኑ አካላዊና ስነልቦናዊ ጫናዎች የሚታዩበት ነዉ፡፡ በዚህን ጊዜ የጀርባ ህመም፣የእግር እብጠት መጨናነቅ ሊመጣ ይችላል፡፡

• በፅንሱ ላይ፡- አይኑን መክፈትና መዝጋት ይችላል፤ክብደት ይጨምራል፡፡ ፈጣን የሆነ እድገት ስላለዉ እንቅስቃሴ እንዲጨምር ሊያደርገዉ ይችላል፡፡ 39ኛዉን ሳምንት ላይ ልጁ ሙሉ በሙሉ ያደገ ነዉ፡፡

• በእርስዎ ላይ፡-በዚህ የእርግዝና ክፍለጊዜ በመደበኛ ሁኔታ ክትትልዎን መቀጠል፡፡ የህክምና ባለሙያዎ የፅንሱን አቀማመጥ፣የማህፀን አንገት ለዉጦችንንና የመሳሰሉትን ይመረምራሉ፡፡ እርስዎም የመዉለጃ ወቅትዎ እየተቃረበ ስለሆነ መጠየቅ ያለብዎን ሁሉ መጠየቅ ይገባዎታል፡፡

እርስዎ በቤቶ ሊተገብሩት የሚችሉ ምክሮች

• ሞቅ ባለ ዉሀ አፍዎትን መጉመጥምጥ
• በጥርስ መጎርጎሪያ በጥርስዎት መካካል የቀሩ የምግብ ትራፊዎችን ማዉጣት
• ያለ ሀኪም ትዕዛዝ ሊወሰዱ የሚችሉ የህመም ማስታገሻ መድሃኒት መዉሰድ

ወደ ጥርስ ህክማና መስጫ ማዕከል መሄድ

• የእንፌክሽን ምልክቶች ካለዎት ለምሳሌ እብጠት ካለ፤ ምግብ ሲመገቡ ህመም ካለ፤ የድድ መቅላት ወይም ሽታ ያለዉ ፈሳሽ ካለዎት ሀኪም ያማክሩ
• ህመሙ ከአንድ ቀንና ከዚያ በላይ ከቀጠለ
• ከጥርስ ህመሙ ጋር ትኩሳት ካለዎት
• በአተነፋፈስዎ ላይ ወይም ምግብ ሲዉጡ ከተቸገሩ

አንዳንድ ህመሞች ያለግብረስጋ ግንኙነት ከሰዉ ወደ ሰዉ ሊተላለፉ ይችላሉ፡፡

1.  ሂዩማን ፓፒሎማ ቫይረስ፡-

ይህ ቫይረስ በቆዳ ለቆዳ ንኪኪ ኣማካይነት ሊተላለፍ የሚችል ሲሆን በእርግዝናና ወሊድና በጡት ማጥባት  ወቅት ከእናት ወደ ልጅ፣በግብረስጋ ግኑነት ወቅት የአካል ንኪኪ በሚኖርበት ሊተላለፍ ይችላል፡፡ይህ ቫይረስ የብልት አካባቢ ቁስለት/ዋርትና ቅድመካንሰር ችግሮችን ያመጣል፡፡

2.  ሞሊዩስከም ኮንታጅዮሰም፡-

ይህ ቀይ፣ ህመም የሌለዉ፣ መሃሉ ክፍት የሆነ  ትንንሽ የቆዳ ላይ ችግሮች ከሰዉ ወደ ሰዉ በቆዳ ለቆዳ ንኪኪ(በመጨባበጥ፣በመተቃቀፍ) የሚተላለፉ ናቸዉ፡፡ሞሊዩስከም በራሱ ሰዓት ሊድን የሚችል ሲሆን አስፈላጊ ሆኖ ከተገኘ መድሃኒት መዉሰድ ይቻላል፡፡

3.  ሀርፐስ፡-

ሀርፐስ በመሳሳም፣ህመምተኛዉ የተጠቀመበትን የመመገቢያ እቃዎችን በመጠቀምና እንዲሁም በመላጫ እቃዎች ሊዛመት ይችላል፡፡ሁለት አይነት ሀርፐስ ቫይረሶች አሉ-ሀርፐስ ታይፕ 1 እና ታይፕ 2.

ሄፓታይትስ ሲ የጉበት ህመምን ከሚያመጡ የጉበት ቫይረስ አይነቶች አንዱ ሲሆን በጉበት ላይ በአጭር ጊዜ ምልክት የሚያሳይ ወይም ለረጅም ጊዜ የሚቆይ የጉበት ላይ እንፌክሽን እንዲከሰት ያደርጋል፡፡ የሚከሰተዉ ህመም አጭር ጊዜ/ለሳምንታት ከሚቆይ መጠነኛ ደረጃ እሰከ ለረጅም ጊዜ የሚዘልቅና በጉበት ለይ ከፍተኛ ጉዳት የሚያደርስ ህመም ድረስ ሊሆን ይችላል፡፡ እስከአሁን ድረስ በአለማችን ሄፓታይትስ ሲን የሚከላከል ክትባት የሌለ ሲሆን ጥናቶች ግን እየተካሄዱ ይገኛሉ፡፡

በሄፓታይትስ ሲ ቫይረተስ ከተጠቁ ሰዎች ዉስጥ ከ15 እስከ 45 በመቶ የሚሆኑት ቫይረሱን በ6 ወራት ዉስጥ ከሰዉነታቸዉ  ያለምንም ህክምና በራሱ ጊዜ የሚጠፋ/የሚድን ሲሆን ከ 55-85 በመቶ በሚሆኑ ሰዎች ላይ ግን ቫይረሱ ለረጅም ጊዜ የሚቆይ የጉበት ላይ እንፌክሽን/ chronic HCV infection/ እንዲከሰት ያደርጋል፡፡

መተላለፊያ መንገዶች

·         አደንዛዥ እፅ የሚጠቀሙ ሰዎች የሚወጉበትን መርፌ በጋራ ሲጠቀሙ

·         ያልተመረመረ የደምና የደም ተዋፅኦን መዉሰድ

·         በመጠነኛ ደረጃ ቢሆንም በግብረ ስጋ ግነኙነትና ከእናት ወደ ልጅ ይተላለፋል፡፡

የማይተላለፍባቸዉ መንገዶች፡-

በጡት ወተት፣በምግብ፣ በዉሃና በማህበራዊ መስተጋብር ግንኙነቶች ( መተቃቀፍ፣ መሳሳምና ምግብ አብሮ በመብላት)

የህመሙ ምልክቶች

እንፌክሽኑ ከተከሰተ በኃላ እስከ 80 በመቶ የሚደርሱ ሰዎች ምንም አይነት የህመም ምልክት ላይኖራቸዉ ይችላል፡፡ የህመም ምልክቶች ከተከሰቱ ደግሞ እንደ ትኩሳት፣፣ድካም፣ የምግብ ፍላጎት መቀነስ፣ማቅለሽለሽ፣ማስታወክ፣የሆድ ህመም፣ የሽንት ወደ ኮካኮላነት መልክ መቀየር፣የመገጣጠሚያ ላይ ህመምና የአይንና የቆዳ ወደ ቢጫነት መቀየር ናቸዉ፡፡

ምርመራዎች

ምርመራን በጊዜዉ/በወቅቱ ማድረግ በእንፌክሽኑ ምክንያት ሊደርሱ የሚችሉ የጤና ችግሮችንና የህመሙን ከአንዱ ወደ ሌላዉ የመተላለፍ እድልን መቀነስ ይቻላል፡፡ የአለም ጤና ድርጅት ለህመሙ ተጋላጭ የሆኑ ሰዎች የጤና ምርመራ እንዲያደርጉ ይመክራል፡፡ እነርሱም

·         አደንዛዥ እፅ የሚወጉ ሰዎች

·         የደምና የደም ተዋፅኦዎችን የሚወስዱ ሰዎች

·         በሄታይትስ ሲ ከተያዘች እናት የሚወለዱ ህፃናት

·         የፍቅር/የትዳር ጓደኛቸዉ ሄፓታይትስ ሲ የተያዙ ሰዎች

·         የኤች አይቪ ቫይረስ በደማቸዉ ያለ ሰዎች

·         ከዚህ በፊት ንቅሳት የተደረገላቸዉ/የነበራቸዉ ሰዎች ናቸዉ፡፡

ሊደረግ የሚችል ህክምና

የሄፓታይትስ ሲ እንፌክሽን አለማለት ሁሌ ህክምና ያስፈልገዋል ማለት አይደለም፡፡ በአንዳንድ ሰዎች ላይ የበሽታ መከላከል ስርዓታቸዉ እንፌክሽኑን ከሰዉነታች በራሱ ጊዜ እንዲድን/እንዲጠፋ ሊደርግ ይችላል፡፡ በሌሎች አንዳንድ ሰዎች ላይ  ደግሞ ምንም እንኳ ለረጅም ጊዜ የቆየ የጉበት ላይ እንፌክሽን ቢኖራቸዉም ጉበት ላይ የከፋ ጉዳት ላይከሰት ይችላል፡፡ ህመሙ ለመዳን ብዙ የሚወስኑት ነገሮች ቢኖሩም የቫይረሱ ስትሬይን (አይነትና) የሚሰጠዉ የህክምና አይነት ግን ዋና ዋናዎቹ ናቸዉ፡፡